تغییر ساختاری در نحوه عرضه‌ اولیه سهام

در حالی که هدف از عرضه اولیه سهام شرکت‌ها کشف قیمت مناسب اعلام می‌شود، اما نقش نظارتی بر این عرضه‌ها را نباید نادیده گرفت.

به گزارش صبحانه، فرجام بسیاری از تغییرات در روش‌های اجرایی به شدت مقاومتی که در برابر آن صورت می‌گیرد، وابسته است؛ اما تمایل به حفظ شرایط موجود، همواره تنها چالش پیش روی تغییر نیست.   

اتفاقات یک ماه اخیر در بازار سرمایه، هر ناظر بیرونی را با این حقیقت مواجه می‌کند که تصمیم‌گیرندگان بازار سهام، روزهای رکود شانزده ماهه در بازار را فرصتی مغتنم برای ایجاد تغییرات در دستورالعمل‌های اجرایی این بازار دانسته‌اند. تحول در دستورالعمل اجرایی عرضه اولیه، کاهش حجم مبنا و افزایش دامنه نوسان روزانه را می‌توان تاثیرگذارترین تصمیم‌های نهادهای نظارتی و اجرایی برای بورس و سرمایه مردم در راستای این رویکرد تفسیر کرد.

حسن قالیباف اصل مدیرعامل شرکت بورس اوراق بهادار تهران،  از تغییر ساختاری در نحوه عرضه‌ اولیه سهام خبر داد و با اشاره به استفاده از دستور‌العمل شیوه ثبت سفارش دفتری، هدف از این اقدام را "کشف قیمت مناسب" معرفی کرد.

بر اساس دستورالعمل مورد اشاره مدیر عامل شرکت بورس، مدیر عرضه سهام باید حداقل 10 روز قبل از آغاز ثبت سفارش، گزارش عرضه اولیه را به بورس ارسال نماید و این گزارش که شامل اطلاعاتی همچون کمینه و دامنه قیمت سهم، تعدادسهام قابل عرضه و تاریخ شروع و پایان دوره ثبت سفارش است، حداقل 5 روز قبل از ثبت سفارش از طریق سایت رسمی بورس منتشر می‌شود.

دوره ثبت سفارش در ساختار جدید، سه روز است و کارگزاران در این مدت مجاز به ثبت، ویرایش یا حذف سفارش‌های خرید با کد معاملاتی مشتری و نه کد گروهی هستند. طی این دوره، مشخصات سفارش‌های ثبت شده به صورت محرمانه نزد بورس محفوظ بوده و پس از آن، بورس اطلاعات تعداد سفارش‌ها را به تفکیک قیمت به مدیر عرضه ارائه و از طریق سایت رسمی بورس اعلان عمومی می‌کند.

در نهایت بر اساس اطلاعات جمع‌آوری شده و دامنه قیمت مورد نظر عرضه‌کننده، عرضه سهام با اولویت‌ بندی بر اساس قیمت و زمان و با یک قیمت ثابت برای تمام سفارشات انجام شده و پس از حداکثر سه روز کاری، نماد معاملاتی سهم در بورس بازگشایی و آماده معامله می‌شود.

ابلاغ این دستور‌العمل و وعده مدیر عامل شرکت بورس برای اجرای قریب‌الوقوع آن، عکس‌العمل‌های مختلفی را در میان فعالان بازار سرمایه بر انگیخته است. یک کارشناس بورس در گفتگو با خبرنگار اقتصادی فارس، تغییر در ساختار عرضه اولیه سهام را از دو دیدگاه علت و ماهیت تغییر، قابل بررسی دانست و دیدگاه خود را با این عبارت‌ها بیان کرد: مسئولان به این پرسش‌ها پاسخ دهند که چه نقصی در عرضه‌های پیشین، ایشان را به ایده تغییر رساند؟ و این نقایص ناشی از روش پیش‌بینی شده اشتباه در دستورالعمل سابق است یا اجرای اشتباه آن روش بود؟

این پرسش‌ها اما از سوی برخی کارشناسان دیگر پاسخ گرفته است.

مدیر عامل یکی از کارگزاری‌های بورس، پاشنه آشیل روش سابق سفارش‌گذاری را تکیه بیش از حد بر نظر معامله‌گران می‌داند و استفاده از کد خرید گروهی را مهمترین عامل بروز این رویداد معرفی می کند. در ساختار سابق عرضه‌های اولیه، معامله گران، سفارش‌های مشتریان را تجمیع نموده و تمام سفارشات را به صورت یکجا و در قالب خرید گروهی انجام می‌دادند.

حرکت توده‌ای و بروز رقابت غیر آگاهانه در جریان عرضه‌های اولیه، یکی دیگر از انتقاداتی است که همواره از سوی برخی کارشناسان متوجه روش سابق بوده است و حال به نظر می‌رسد این آسیب در طراحی ساختار جدید مورد توجه قرار گرفته و سعی شده است تا فرآیند عرضه به صورتی طراحی شود که تکیه کشف قیمت بر توان مالی واقعی مشتریان و تحلیل تک تک ایشان از صورت‌های مالی و نه پیروی از سایر بازیگران بازار قرار گیرد.

اگرچه برخی تحلیل‌ها، کشف قیمت غیر واقع‌بینانه را ناشی از عملکرد خریداران و معامله‌گران در رقابت غیرآگاهانه تفسیر می کنند، اما ایشان خود را از این اتهام مبرا و تقصیر را متوجه عرضه کننده می‌دانند. یک سهامدار که سابقه حضور خود در بازار را بیش از 10 سال برآورد می کند در این‌باره می‌گوید: نهایتا عرضه‌کننده سهام، قیمت عرضه را مشخص می‌کند و تکرار فاصله زیاد قیمت عرضه تا بالاترین پیشنهاد خرید ثابت می کند که عرضه‌کننده در تصمیم‌گیری خود به پیشنهاد خریداران توجه چندانی ندارد.

از دیدگاه معامله‌گران نیز چند مورد ارائه صورت‌های مالی مخدوش یا پنهان کردن بخشی از واقعیت، مهمترین عاملی است که موجب شده تا اعتماد و تحلیل از بازار عرضه‌های اولیه رخت ببندد. تجربه عرضه اولیه پالایش نفت تهران و توقف شش ماهه تنها یک هفته پس از آن، عرضه اولیه خدمات دریایی سینا و نمونه‌هایی از این دست، شواهدی است که معامله‌گران برای اثبات مدعای خود ارائه می‌کنند. اعتراضی که از نظر مسئولان وارد نیست.

علیرضا نصرتی‌فر مدیر بورس منطقه ای استان البرز در این‌باره می‌گوید: «انتظار این است که تحلیل‌گر بتواند از مجموعه اطلاعات، نقاط تاریک و روشن را استخراج و تحلیل خود را بر اساس مستندات ارائه کند و اگر تحلیل وارد شود، انتظارات از بین می‌رود»

اما دوگانه انتظار و تحلیل عاملی است که به اذعان احسان ترابی، کارشناس بورس می تواند احتمال شکست را برای عرضه اولیه با روش جدید افزایش دهد. انتظار خریداران سهام در عرضه اولیه بر اساس کسب سود قابل توجه در مدتی کوتاه شکل گرفته است. حال اگر فرآیند جدید عرضه اولیه منجر به کشف قیمت نزدیک به واقعیت شود، رشد ناگهانی قیمت در روزهای پس از عرضه دور از ذهن خواهد بود و در نتیجه، انتظاری که به تجربه شکل گرفته است با پاسخی مناسب مواجه نخواهد شد. این فرآیند احتمالا باعث کاهش عطش خریداران در نوبت‌های دیگر عرضه و چه بسا شکست آن‌ها خواهد شد.

از این رو به نظر می رسد موفقیت شیوه جدید عرضه اولیه، بیش از آنکه نیازمند یاری در برابر مقاومت همیشگی در اجرای تغییرات باشد، به تدبیر در مدیریت نتیجه تغییرات وابسته است.